15/10/2025
Thất nghiệp và tự cô lập, những người đang sống tại các trung tâm phục hồi Hikikomori phản ánh một xã hội đang quay lưng lại với họ
Khi Nhật Bản bước vào thời kỳ "Những Thập niên Mất mát" vào đầu thập niên 1990 — một giai đoạn kéo dài của suy thoái kinh tế, vỡ mộng và rối loạn xã hội — những báo cáo đầu tiên bắt đầu lan truyền về một bộ phận cá nhân tự cô lập mình trong nhà hoặc phòng ngủ, hoàn toàn rút lui khỏi công việc, học tập và đời sống xã hội. Những người sống ẩn dật này dần được biết đến với thuật ngữ mới "hikikomori", bắt nguồn từ hai động từ tiếng Nhật: hiku (kéo) và komoru (ẩn mình), nghĩa đen là "kéo vào trong".
Ban đầu, hikikomori được xem là một hiện tượng bất thường, chủ yếu liên quan đến nam giới trẻ tuổi, sống lặng lẽ dưới sự bao bọc tài chính thầm lặng của cha mẹ, thường là mẹ. Tuy nhiên, theo thời gian, hiện tượng này được nhận ra là phổ biến hơn nhiều, ảnh hưởng đến cả nam lẫn nữ ở hầu hết mọi lứa tuổi.
Hiện nay, ước tính có khoảng 1,5 triệu người Nhật — tức hơn 1% dân số — có thể được xem là hikikomori. Hiện tượng này cũng không còn giới hạn trong phạm vi Nhật Bản: những trường hợp tương tự đã được ghi nhận ở Hàn Quốc, Ý, Tây Ban Nha, Trung Quốc, Pháp, Argentina và cả Hoa Kỳ. Dù ngày càng phổ biến, vẫn còn thiếu sự đồng thuận về bản chất thực sự của hikikomori và nguyên nhân gây ra nó. Chính sự mơ hồ này khiến viễn cảnh về một phương pháp "chữa trị" trở nên xa vời.
Một số người xem hikikomori là một trạng thái hơn là một hội chứng. Những người khác cho rằng hiện tượng này bắt nguồn từ các rối loạn tâm thần tiềm ẩn hoặc chưa được chẩn đoán, như lo âu, tâm thần phân liệt, trầm cảm hay ám ảnh xã hội. Một số chuyên gia y tế thậm chí đã nỗ lực đưa hikikomori vào hệ thống phân loại tâm thần học, vận động để nó được công nhận là một chẩn đoán mới trong Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê các Rối loạn tâm thần (DSM).
Trong truyền thông đại chúng, hikikomori thường được khắc họa là những người trẻ con và bất lực, với lý do rút lui được quy cho là lười biếng, thiếu kỹ năng đối mặt với cuộc sống, hoặc không thể hòa nhập với các chuẩn mực xã hội.
Ví dụ, manga và anime "NHK ni Yōkoso!" (Chào mừng đến với NHK!) kể về một hikikomori được miêu tả là một otaku (người say mê anime và trò chơi điện tử đến ám ảnh), nằm liệt giường, trốn tránh trách nhiệm người lớn và chỉ thay đổi sau khi cha mẹ cắt viện trợ tài chính. Hay thuật ngữ "parasaito shinguru" (phiên âm của parasite single - ký sinh trùng độc thân), một từ phổ biến được nhà xã hội học Yamada Masahiro đặt ra vào cuối thập niên 1990 để mô tả những người trưởng thành chưa lập gia đình, ích kỷ và chưa trưởng thành, vẫn sống cùng cha mẹ.
Chujo đã là một hikikomori trong 2 năm qua. Anh mơ ước trở thành ca sĩ opera, nhưng gia đình lại mong muốn anh theo nghiệp kinh doanh của gia đình. Tất cả ảnh chụp năm 2018 © Maika Elan
Dù có khác biệt trong cách lý giải, hầu hết các quan điểm đều hội tụ ở một điểm chung: trở thành hikikomori về cơ bản là một vấn đề cá nhân, bắt nguồn từ rối loạn tâm lý hoặc thậm chí là một sự suy đồi đạo đức. Phần lớn các cách diễn giải này đều có mẫu số chung: chúng xem hikikomori là một sự lệch lạc về mặt tâm lý hoặc đạo đức, và từ đó đặt gánh nặng vấn đề lên chính cá nhân. Khi làm như vậy, chúng diễn giải sự cô lập như một điều gì đó xuất phát từ bên trong nội tâm người đó. Thế nhưng, trong cái gọi là "kỷ nguyên của sự cô đơn" — cách mà một số người mô tả thời đại hiện nay — thì cách giải thích ấy liệu có còn thuyết phục?
Hành trình đi tìm câu trả lời
Trong hành trình đi tìm câu trả lời, tôi đã đến Nhật Bản và ghé thăm một trong số hàng trăm cơ sở chăm sóc hikikomori đã xuất hiện trên khắp đất nước này trong vài thập niên gần đây — những nơi cung cấp thông tin, hỗ trợ, hoặc lời hứa về khả năng phục hồi hoàn toàn. Là một nhà nghiên cứu, tôi đến đó với một mục tiêu rõ ràng: tìm hiểu về hiện tượng hikikomori và cách điều trị nó. 'Phục hồi' thực sự nghĩa là gì? Và làm sao để 'chữa trị' một điều gì đó mà đến nay vẫn chưa thể chẩn đoán chính thức?
Vào một sáng mùa đông lạnh giá năm 2024, tôi đến một nhà ga xe lửa ở trung tâm Nhật Bản, nơi tôi được một người phụ nữ khoảng 30 tuổi đón — tôi sẽ gọi cô ấy là Fumiko — người đã làm việc suốt vài năm qua tại một trong số rất nhiều trung tâm phục hồi hikikomori. Cô ấy sẽ đóng vai trò người hướng dẫn cho tôi trong chuyến đi này. Trong những tháng trước đó, giám đốc trung tâm đã cấp phép cho tôi được quan sát và nghiên cứu chương trình phục hồi của họ — một chương trình mà họ gọi là một "ngôi trường" — như một phần trong công trình nghiên cứu của tôi.
Từ nhà ga, Fumiko lái xe chở tôi băng qua thành phố, đến một toà nhà nằm sát rìa thị trấn, xung quanh là những ngôi nhà vùng ven, một dòng sông, một khoảnh ruộng nhỏ và một nhà máy nhỏ với mặt tiền đã phai màu theo thời gian.
'Phòng học'. Ảnh được tác giả cung cấp
Bên trong toà nhà, tôi gặp bảy nhân viên đang ngồi ở tầng trệt. Sau đó, Fumiko dẫn tôi lên lầu, đến một "phòng học". Khi cô từ từ mở cửa, tôi thấy một chàng trai trẻ — phần nào ẩn sau chiếc khẩu trang và chiếc áo trượt tuyết dày cộm — đang đứng trước bảng đen. Trước mặt cậu là vài người đang ngồi ở những chiếc bàn nhỏ, mỗi bàn cách nhau khoảng một mét, và tất cả đều quay lưng lại phía chúng tôi.
Khi chàng trai trẻ thở hắt ra một cách ngập ngừng, những người còn lại quay lại nhìn chúng tôi. Trước mắt tôi là những người được gọi là hikikomori — những người đã đến đây để điều trị: một nhóm gồm cả nam và nữ, từ thiếu niên cho đến những người trong độ tuổi đầu 30. Sau khi giới thiệu ngắn gọn, tôi tìm một chỗ ngồi ở phía cuối lớp.
(còn tiếp)
Theo Alain Julian
Chỉnh sửa: Cameron Allan McKean